xoves, 6 de decembro de 2018

O Camiño Real


                   O Camiño Real a día de hoxe, xaneiro do 2019. O fondo o Cristo do Chiquito.

    Os camiños que hoxe percorremos son os mesmos que percorreron os nosos antepasados, os mesmos que permaneceron a través do tempo ata a actualidade, polo tanto, podemos imaxinar que pisamos rastros de outras pisadas e construímos pisadas para que outros nos sigan. Son os camiños polos que circularon os primeiros pobladores, fai uns 7500 anos, no periodo neolítico; e posteriormente nas etapas castrexa e romana ata chegar a idade media cos chamados camiños mediavales, posteriormente, xa no século XVIII, os máis importantes adoitaron o nome de camiños reais. Co facer de cada unha das culturas que poboaron a nosa terra, foran axudando a costruir e mellorando, sempre condicionados pola época e tipo de sociedade na que vivian, as infraestructuras que deixaran os predecesores camiñantes.
   Cando o 10 de xunio do 1761, no reinado de Carlos III aparece o Real Decreto expedido para hacer caminos rectos y sólidos en España; a finalidade do citado decreto era facilitar o comercio e o servicio de correos, aproveitando os camiños existentes. A denominación que se lles ía a dar era "Camiño Real". Se llama el más ancho, principal, fácil y cursado de los pasajeros, y el más público: y por eso tiene obligación las Justicias de tenerlo llano, y compuesto, y en partes empedrado. Llámase Real, porque es público, o guía a parajes grandes, y se camina por él con gran conveniencia.
   Os primeiros camiños reales foron aqueles que, saindo de Madrid, comunicaron a capital con A Coruña, Cádiz, Valencia, Barcelona e a Francia pola Jonquera. Pouco máis tarde, no 1851, os camiños reales foron clasificados en: generales, transversales, provinciales e locales. Para cada categoría dependía das poblacions que unían. Por norma xeral estos camiños tiñan un ancho adecuado a circulación de dous carros en ambas direccións, a distancia medíase por leguas, distancia que percorre unha persoa andando ou da cabalo nunha hora.
   O Camiño Real que atravesa a nosa parroquia, unía as cidades de Mondoñedo, (capital da provincia do mesmo nome no Antiguo Reino de Galicia 1550-1883 e sede episcopal) e Ferrol, (cidade portuaria que no século XVIII comeza o seu auxe coa construcción do Arsenal Militar e o nomeamento de Capital del Departamento Septentrional); sentido nacente - poñente. Entra na parroquia de Labrada, deixando Romariz atrás, polo lugar da Tumba; seguindo camiño a poñente pasamos polos lugares de Foxo Cabrito, Chao da Grade, Cristo do Chiquito, Casa Vella, Campo de Verdes, Paraños e chegamos o Campo dos Novos, onde cruzamos a estrada que une Gontán e Ferreira do Valadouro. Aquí segue dirección poñente e subimos a Besta, O Calvo, Coto da Capilla, Pena Parda, Valiña de Gradís, Campo Zarramallón, Seixos Albos e Fonte do Esterco xa limitando con Montouto. De aquí chegamos a Arca, as primeiras casas da parroquia de Montouto e déixase a estrada; collendo a esquerda subimos polas Pedreiras, Legua do Carro e Pedreiras de Arriba, xa chegando a Pena da Cadeira.


    O Camiño Real o seu paso por Paraños, Campo dos Novos, A Besta .... 04/2010.

                         Leguario marcando o camiño no Chao da Pena da Cadeira. 12/2018

   Podemos decir que todo ou case que todo o traxecto, desde o Campo dos Novos ata a Arca, a estrada seguiu o traxecto do Camiño Real, seguindo coa costume de aproveitar os traxectos máis antigos.
   Unha das grandes ventaxas que acarreou o camiño foi o transporte de mercadurias, posibilitando así a chegada de novos productos as vilas e as aldeas e tamén máis cantidade, abaratando os custes destes productos cara o consumidor. Tamén xurdiron as veiras do camiño unhas novas necesidades, entre elas pousadas e ferreiros. Tamén xurdiu a chamada arquitectura e cultura da neve.
   Relacionada con esta nova forma de traballo xurdiron o longo, e sempre preto, do Camiño Real as neveiras. Construccións feitas nas ladeiras dos montes e de cú o sol, e xeralmente en altitudes que rondan os 900 metros. Que se saiba no camiño que atravesaba o norte da provincia de Mondoñedo están catalogadas catro neveiras: a de Labrada, Montouto, San Simón (Monseibane) e Lousada.
   Referíndonos a Neveira de Labrada, está situada a unha altura de uns 900 metros. Construcción da que ainda queda a furada e restos das paredes laterais, feitas de pedra. Mide uns 3 metros de ancho por algo máis de largo, e aparentemente non asemella que fora moi fonda. A Neveira de Labrada dista da Pena da Cadeira, onde vira o Camiño Real cara o poñente, preto dun kilómetro. Recórdase un camiño de carro que unia os dous puntos e que serviría para transportar o xeo ata o Camiño Real, ainda que non exclusivamente para este mester.


Leguarios na Boca da Amosa, por donde pasaba o camiño desde a Neveira de Labrada ata a Pena da Cadeira.


    A Neveira de Labrada vixiando as primeiras augas do Rio Labrada, o fondo. 12/2018

    Fotos do interior da Neveira de Labrada. 12/2018

    A Neveira de Labrada vista desde a Pena da Cadeira. 1/2019.

    Vista da Pena da Cadeira desde a Neveira de Labrada. 1/2019.

   Máis preto do Camiño Real que a de Labrada, está a Neveira de Montouto. Dista uns 500 metros da Pena da Cadeira. Ainda hoxe se pode ver o camiño que une a Neveira co entorno da pena. Esta construcción está moito mellor conservada que a de Labrada ainda que con moito máis toxal no seu entorno. Tamén con moita máis capacidade de almacenaxe, pode ter uns 5 metros de fondo no sitio máis baixo.

    A Neveira de Montouto.

 Chao da Pena da Cadeira, camiño que une a Neveira de Montouto co Camiño Real. 12/2018

   https://www.youtube.com/watch?v=ivfH0qnPcbs

   Pode que a Pena da Cadeira fora punto de confluencia onde se arranxaban as mercadurías que se transportaban. Aparte o significado toponímico do lugar non deixa lugar a duda. Podemos ver, si o clima o permite, fermosas vistas en todas direccións.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
   Para poder entender esta nova forma de traballo, invito a ler o traballo feito por  Yesmine Seijas Álvarez (Licenciada en Historía da Arte) e Sofía Paleo Mosquera (Arquitecta) no libro A Neveira de Lousada no Camiño Mondoñedo- Ferrol, pasado presente e futuro; e tamén pubricado pola revista Hume Revista de Estudos Históricos Locais no seu número oito, e que aquí publicamos algúns párrafos:

Así pois, tendo en conta a súa totalidade e comezando por Mondoñedo, este
discorrería polos lugares de Romariz, Labrada e Montouto, en Abadín, para
continuar por San Simón da Costa e Vilapedre, no termo de Vilalba; entraría
logo en Xermade por Lousada e sairía por Roupar en dirección a As Pontes;
despois atravesaría Espiñaredo e Ponte Xubia, para finalmente chegar a Ferrol.

 ....................................................................................................................................

Vieiros deste tipo actuaron como soporte da actividade comercial dende
época medieval. E neste caso, a vinculación das neveiras co camiño non é
casual; as fontes orais constatan a existencia dun comercio do xeo que tería
como destino o porto de Ferrol, subliñando a dificultade do seu traslado
dende Lousada e as parroquias lindantes.

Non foi a obtención de xeo a partir da neve un labor exclusivo desta zona,
nin tan sequera de Galicia, senón que se tratou dunha práctica amplamente
estendida na Península Ibérica fundamentalmente a partires do século
XVI -coa chegada da Pequena Idade Glacial- ata ben entrado o século
XIX. Concretamente en Galicia, a explotación da neve parece que estivo
estreitamente vinculada co Císter; tódolos datos indican que a partires do
século XII (Sampedro, 1999), foi esta orde relixiosa a promotora de gran
parte das neveiras esparexidas por Galicia, cuxa maior actividade se acadou
no século XVII.

................................................................................................................................

Seguindo a tendencia dominante nas construcións da neve en Galicia,
aparecen a altitudes arredor dos 800-900 metros, preto dalgún cume, e
adoptando unha orientación norte.
Debían ser construcións máis ben modestas, semisoterradas na pendente.
Todas presentan características moi parecidas, se ben o estado de abandono
das mesmas e a persistencia da maleza nalgún caso, impiden establecer unha
comparativa en profundidade. Seguen formas rectangulares -se cadra a de
Labrada é algo máis ovalada, parecendo incluso aproveitar alguhna oquedade
natural do terreo-, e conservan en maior ou menor medida os muros de
mampostería de pedra conformadores do pozo. Quizais sexa a neveira de
Montouto a que mellor se conserva das tres, ou cando menos, na que o pozo
parece manter a súa integridade.

................................................................................................................................

O funcionamento da neveira producíase no inverno, momento no cal se
orixinaban as principais nevaradas do ano. Durante este tempo, o encargado
de poñer en marcha a neveira tiña que encargarse en primeiro lugar, de
conseguir o maior acopio de neve para poder gardala na neveira e a
continuación, pisala ata convertela en xeo. Este traballo requiría un gran
esforzo posto que o ideal, era obter laminas de xeo de arredor duns 50 cm
separadas por capas de palla que funcionasen coma illante e facilitasen ao

mesmo tempo, o posterior traslado. Ao longo deste proceso, era habitual
que se producise un certo desconxelamento destas placas de xeo e por iso,
as neveiras tiñan unha lixeira inclinación no chan e un pequeno desaugue
situado na súa base para que puidese saír a auga resultante. O traslado deste
material cara o porto de Ferrol producíase durante a noite, evitando así
acuciar o desxeo das placas (Riveira, 2013: 251) .


Un dos capítulos máis descoñecidos da historia económica de Galicia é o da cultura vinculada á explotación e comercio da neve e do xeo e a existencia de neveiras que, en diferentes puntos da nosa xeografía, e nun estado bastante precario ou incluso totalmente ocultas, aínda se conservan. Aínda que a conservación de neve para refrixerar alimentos e bebidas e para a súa venda existiu desde a antigüidade, constátase que foi unha práctica que floreceu entre os séculos XVI e XIX, en especial durante a chamada Pequena Idade Glacial.

Facíanse capas duns 50 centímetros, separadas por láminas de palla para poder cortar mellor os cachos de xeo que logo se transportaban en cabalerías con destino ao porto de Ferrol, normalmente de noite para conservalo mellor.

   O 16 de xaneiro de 1746, a Junta de Reino suplicou ao rei que ordease que os concellos se encargasen do coidado dos camiños, dando as ordes necesarias para reparalos e ensanchalos. Vexamos a carta: Sacra Real Magestad. Señor, es tan general en este Reino el desorden de los caminos y beredas reales, que aziéndose en las más partes de él poco menos que yntransitables tanto por lo pantanoso como por la hestrechés / a que les redujo la ambición de los dueños de heredades pegadas a ellos, que no puede remediarse este gravísimo ynconveniente, en que Vuestra Magestad se ynteresa mucho por la dificultad que allan los correos, sino suplicando el Reino a Vuestra Magestad se digne espedir su real zédula a los ayuntamientos, para que respecto éstos nombran cada año un rexidor comisario de polisía, tengan a su cargo el cuidado de los caminos, dando todas las providenzias necesarias a su formal reparo / y aziéndolos ensanchar asta la capazidad de quatro varas”. Se le hace saber al rey que, aunque en la real instrucción de los intendentes les previene de este encargo de cuidar de los caminos cada ayuntamiento, no se consiguió el “importante fin que se deseaba”. Pero como los dueños de las propiedades junto a los caminos recurrían la medida de ceder terreno para ensanchar los viales, se le pide al rey que dé “amplia facultad.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
                                         
                                          Viejos caminos sin gente.

   Hay pocas gentes que sientan simpatia por los caminos viejos. Eduardo Marquina, en uno de sus poemas, piensa con mucha delicadeza y emoción en el primero que los abrió. "Fué un mozo que pasaría por aquí cantando - la hierba no miraría que pisaba andando, - la guija que se salía de su pie saltando". Uno piensa con algo menos de ambas cosas en el que los cierra.
  Recuerdo un camino viejo, tan viejo y hondo, que las raices de los árboles que le daban sombra se retorcian en el aire a uno y otro lado. Era impresionante ver navegar los ataudes de los muertos hacia la iglesia por aquella corredoira empinada y profundaa.Un día, después de muy pocos años, ya no pude pasar por él. Estaba cegado. Cegado de sombras y de miedo a los difuntos, todo erosionado por las avenidas del invierno..
   Los aldeanos abrieron otro por tierras altas y abiertas, dando un enorme rodeo, a través de searas de centeno y patatares.
   ¿Quién sería el último en pasar por este viejo camino de muertos?
   Es triste la suerte de los viejos caminos abandonados. Menos mal, sin embargo, cuando se pierden totalmente, cuando dejan de ser caminos, y, a fuerza de hundirse, como el que mencioné, se convierten en regatos invernizos, alegres de aguas bravas y jóvenes. Lo malo es cuando quedan en caminos parados, en caminos sin gente, abandonados, solos.
   En Galicia hay muchos de estos. Al abrirse las carreteras, al desmoronarse los monasterios, al perder el rango de antiguas ferias, fueron ellos quedando sin gente, solos, con sus cruces mutiladas, con sus puentes derribadas, con sus fuentes cegadas, y unas hierbas más tristes que el olvido creciendo sobre su pecho.
   Uno de estos caminos es el viejo Camino Real de Mondoñedo a Ferrol. Pasaba entre las sierras del Cadramón y el Xistral   al N. y el Cordal de Toxoso al S. atravesando las puentes de García Rodriguez donde se bifurca a Ferrol y La Coruña.
   Yo no sé en que época se abrió, por que no me entusiasma pensar en su primer hollador. Los del pais cuentan que los correos de otro tiempo lo hacían de lucero a lucero. Yo tengo mis dudas. Es, desde luego, un camino heroico, de fuertes pendientes, solitario y de bellos y larguísimos horizontes. Hoy está cubierto de hierba y sólo se distingue por los mojones de granito que a un lado y a otro lo iban jalonando, de diez en diez metros, aproximadamente, para seguirlo en tiempos de nieve. Los tramos se marcaban por fuentes, rocas, oteros y cruceros: a Enfesta, Coro da Arca, Cristo de D. Lucas, Fonte Montouto, Cadeira, Penarredonda, Montemouro, Castelos de Requeixo, Fonte dos Cregos ....
   Del antiguo comercio de este camino sé apenas que por el circulaban el hielo de la Niveira de Labrada y Montouto hacia la ciudad departamental y la episcopal. Por él pasó en la primera mitad del XVIII el obispo de Mondoñedo Fray Antonio Alejandro Sarmiento de Sotomayor, el primer vicario castrense de Ferrol. En épocas más remotas, por el iba y venia, con su tropa de trastamares, el Conde de Traba y su mujer, a cumplir con el Santo Precepto en Mondoñedo, hasta que Gelmirez privó de este honor a la parroquial de S. Rosendo. a principios del siglo pasado, hacia el cuarenta, era frecuentado de milicianos y partidas carlistas. Estos conservan todavía los restos de su cuartel en la Fraga Vella. Luego lo fué solo de greas de caballos, de manadas de vaquitos de Gontán, de lobo y de vientos.
   El último que hizo este camino tengo para mi que fué Benedicto Moll.
   Benedicto era suizo y buscador de tesoros. En busca de una maravilloso estuvo en Santiago, donde le sucedieron estupendas aventuras. Aquí se encontró con Jorge Brow que le dió algunos cuartos. Fracasado en su empeño, se fué a La Coruña buscó el camino de Francia por el Real de Mondoñedo, donde se encontró con "una ciudad, ¡och! llena de canónigos, curas y frailes, todos más carlistas que don Carlos". Esto fué hacia 1840.
   Pero, como ya dije que los últimos viajeros de un camino me emocionan mucho más que los primeros, a este Benigno Moll le dedicaremos otro articulo un día cualquiera. Hoy quedé aquí, en el Camino Real de Mondoñedo, entre retamares y caminos de Francia.

Artigo de Aquilino Iglesias Albariño, publicado no diario "La Noche", o 15 de xulio do 1949.

.......................................................................................................................................................
    Recoñecer e agradecer o apoio e axuda de Antonio Reigosa Carreiras e de Antonio Riveira Requeijo, un de Zoñán e outro de Xermade. Foi de eles de quen me valín para poder comezar e ordear este traballo.
Bibliografia:
http://www.humehistoriaaspontes.com/uploads/4/0/8/8/40887849/revista_n-8_hume.pdf
 http://jesus-manuel.com/2015/10/31/los-caminos-en-las-actas-de-la-junta-del-reino-de-galicia-en-el-siglo-xviii/
https://carreterasengalicia.jimdo.com/2017/09/08/la-red-de-caminos-del-siglo-xviii-en-galicia/
http://www.vallenajerilla.com/berceo/barrenaosoro/caminosmedievales.htm
https://es.wikiloc.com/rutas-outdoor/camino-real-labrada-a-mondonedo-6481722
http://www.academiagallegabellasartes.org/gestor/archivos/237-302carmenmanso.pdf
https://jmpuentesr.wordpress.com/category/historia-de-los-caminos/
http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_1990_Cartografia-Xurisdiccional-de-Galicia-no-Seculo-XVIII-inclue-mapas.pdf


mércores, 29 de agosto de 2018

Outras cousiñas do Veiguello.





              Manuel Rivas Blanco, o Veiguello, meu avó e o meu padriño.
 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Ano 1981. Concurso de disfraces na sala de festas Ventoeira de Vilalba. Participan na fía, Lino López e Manuel Rivas de Labrada; acompañados por mozos de Vilalba. Representase fiadoras o redor dunha lareira. Na foto podemos ver a esquerda e a veira da cheminea a Elias Cuba Cal.

Diante do Porto de Burela, foto do ano 1981. Estudantes de F. P de Vilalba devolvendo visita de cortesia. De pé e pola esquerda Paco González (Pirucho), os tres seguintes non recordo nomes. En crequenas: Lino López, Manuel Rivas e Carlos Gómez.


    Ano 1981, en Burela.

Diante da catedral de Mondoñedo, ano 1981. Comezando pola esquerda: Manuel Rivas, Paco González (Pirucho) de Vilalba. Pola dereita: Carlos Gómez de Muras e detrás Lino Lopez. 1981.

Foto do ano 1981, sacada en Vilalba na Praza do Concello. Estudiantes de Formación Profesional da rama de administrativo e electricidade. O de pé con chaqueta azul é José A. Pita de Vilalba, Isabel de Noche, o da dereita é Francisco Javier Seco de Candia e diante del Lucia. En crequenas: o da esquerda é o Paredes, Paco González (Pirucho) de Vilalba e Antonio Leiras Botana de Abadín +.

Foto do ano 1981, estudantes de F. P. de Vilalba de primeiro grado de administrativo e electricidade.


Equipo da rama de electricidade do campionata de futbol sala  de F. P. pabillón de Vilalba. Ano 1980. De pé:descoñecido, Raúl e con camiseta azul Arias. En crequenas e comezando pola esquerda: descoñecido, Fernando, Manuel e descoñecido.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------




 Xulio do ano 1986. Fotos sacadas no porto de Ferrol. Na foto de riba o Suso do Guizán e o José Manuel do Viveiro. Na de baixo, Manuel Rivas co Suso do Guizán.


Na plaza de Abadín, diante do Concello, Manuel Rivas e Mª Carmen do Guizán. O coche da esquerda é o Seat 127 da Mª Carmen, o que está detrás de nós é o Ford Escort do Viveiro.

                         No Prado Novo, Oscar e Manuel. Agosto do 1992.


    Na acampada na Cidade dos Muchachos en Ourense.

Xente da acampada na cidade de Ourense. Nela podemos ver a: Manolo, Marita e Rosario de Romariz; Mariano de Muimenta,Cristina Ledo ....

Setembro do ano 1986. Acampada en Muxia da Mozidade do Movemento Rural Cristiano. De pé Xavier de Coido (Lagoa); o da esquina da foto non sabemos quen é, seguindo cara a dereita: Victor do Celestino (Lagoa), Xosé Antón Miguelez (cura), Tareixa Ledo (daquela de Romariz), Manuel Rivas (Labrada),  Ovidio (Lagoa) e Manolo Palomo (Noche). Diante a esquerda o Emilio do Cepo e Marita (Romariz).

   
Ano 1991. Con compañeiros e amigos. Manuel Rivas, Manolo Novás, Senén Vivero, Oscar Cortiñas e José Manuel Vivero.

     Nadal e Roxos do 1992.

Aproveitando o nadal e a matanza dos porcos, era unha fermosa escusa para xuntarse o redor dunha mesa. Na foto aparecen e comezando pola esquerda: Maite do Policarpo, Luis do Veiguello, Pepe de Carozo, Margarita do Ferreiro, Albino do Fondo da Vila, José Luis de Rouco e Policarpo do Fondo da Vila. Do lado de acó da mesa Fructuoso do Fondo da Vila e Carlos de Santiago.

Seguindo a foto anterior; sentados e comezando pola esquerda: Jesús do Fondo da Vila, Oscar do Ferreiro, Jesús da Angelita, Fructuoso do Fondo da Vila e Carlos de Santiago. De pé e seguindo o mesmo sentido: Elvira do Veiguello, Articiana das Carminas, Ermitas do Civil e Esther do Fondo da Vila.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


      Facendo o Camiño de Santiago. Novembro do 1993.

Xa no outono do ano 1993 decidimos andar o Camiño de Santiago dende Labrada catro veciños. José Manuel Vivero Cordal, Viveiro; José Luis Rouco Román, Rouco; Miguel Cortiñas Rouco e Manuel Rivas Cortiñas, Tatá. Tamén se apuntara o Emiliano, irmán de Miguel; pero por mor do traballo non puido acompañarnos. Era o mes de novembro cando o fixemos, levounos catro días. A primeira etapa levounos ata Guitiriz, a segunda ata Sobrado dos Monxes, a terceira ata O Pino e a derradeira levounos o propósito. Resultou unha experiencia enriquecedora na que vivimos apaixonantes momentos, algúns duros, tanto física como mentalmente e outros de fermosas anécdotas. Tivemos uns días de moi bo tempo; quizabes iso nos levou a facer unha auténtica burrada na primeira etapa xa que fixemos uns 50 km. Un dos grandes damnificados da dura etapa foron os pés do Viveiro e, sobre todo os do Rouco, iso fixo que se plantexara moi seriamente o regreso a Labrada ese mesmo día. Pasamos a noite na sacristía da igrexa, sen colchón nin xergón, sen poder asearnos dignamente. Unha xornada dura.

     Facendo os coidados dos pés en Guitiriz. Viveiro, Rouco e Tatá.

    O José Luis de Rouco examinando as súas feridas.

Como tamén foi a seguinte, aínda que empezou a mellorar cando chegamos As Cruces, entre Guitiriz e Sobrado; alí puidemos comer o redor de unha lareira un prato de caldo e unha tortilla que nos souberon a gloria. Antes de renovar a andaina o cansazo obrigounos a gozar dunha merecida e prolongada sesta antes de tomar o camiño a Sobrado. Pasámola noite no mosteiro, acompañando os monxes que nos convidaron a asistir a unha interminable misa-oración. Durmimos nunhas camas tan necesarias como deficientes. Pasamos frío xa que caeu unha gran xeada. O Miguel lavara uns calcetíns e colgounos nunha pereira para que pola mañá estiveran secos e poder usalos, o resultado foi que estaban secos e tamén tesos coma un pau.


    Foto sacada en As Cruces na hora do xantar. Viveiro, Miguel, Tatá e Rouco.

     Facendo un descanso no camiño a Sobrado, na Serra da Cova da Serpe.


O terceiro día foi emocionalmente algo máis tranquilo, supoño que polos poucos folgos que nos quedaban no corpo. Aí
aínda así saímos de Sobrado cos primeiros raios de sol que intentaban borrar unha branca xeada que asemellaba neve. Camiñamos con paso canso e facendo paradas de cando en vez. Un dos pormenores que nos aconteceu, mellor dito aconteceulle o Miguel; foi que nun dos moitos descansos que fixemos o Miguel apoiou a mochila,
que lle colgaba das costas, enriba dunha cancela de táboas, e que o parecer non estaba nada segura. De súpeto Miguel apareceu dentro do pasteiro querendo dar o pinche carneiro cara atrás. Parecía un cosco mouro coa barriga cara arriba que non da feito pé. Menos mal que entre todos conseguimos poñelo de pé.


Cansadiños e mollados chegamos a Santiago, o derradeiro día tocounos choiva, non podía ser de outro xeito en Compostela. Recordo que o entrar na catedral deixábamos un carreiro de auga detrás de nós. Pasamos pola oficina do peregrino a recoller a Compostelana, eran as 13: 50, cerraban as 14; e non quixeron atendernos por que ían pechar. Espero que hoxe teñan outra atención e consideración os peregrinos que chegan a Compostela. Esa noite pasámola con Manolo Regal a espera de recoller a Compostelana o día seguinte, nese tempo residía en Compostela. Deunos de comer, roupa seca e unha cama para poder descansar.
Regresamos a Labrada cansos e satisfeitos.


    Con Manolo Regal, xogando o tute.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

O lado da porta de entrada da corte de atrás, miña nai, Esther Cortiñas; Jesús Vivero, sentado nunha cadeira-vater antiga e meu pai, Luis Rivas. Ano 1996.


Era unha madrugada dun fin de semana de verán do ano 1996, rematando a noite xantando algo na cociña da casa do Veiguello. José Luis de Rouco, Oscar, Sandra e Verónica. Deitado, eu, Manuel Rivas.


No ano 1998 comezamos a reforma total da antiga Casa do Veiguello, quero facer xustiza con todas e cada unha das persoas que con impagable axuda fixeron posible esa necesida; vecinos, amigos e familia. Nas fotos de arriba vemos a casa xa case que derruida. Na foto de baixo e de pé: Esther, Carlos, Manuel, Miguel, Albino (maquinista) e Luis. Sentados: Margarita, Albino e José Manuel.

Verán do ano 1998, na Casa do Veiguello, o matrimonio formado por Verónica Cortiñas e Amandino Saavedra.


Foto do ano 1999 na Casa do Veiguello, e comezando pola fila de arriba da esquerda a dereita: Xesús Manuel, Nicolás e Sofía. Na fila do medio: Policarpo, Emérita, Esther e Fidencia. Sentados no chan: Manuel, Serxio e Txus.


    Ano 2000, Esther Cortiñas, Manuel Vivero, Luis Rivas e Senén Vivero.

Festa da Nosa Sra da Fátima en Gontán, foto sacada na verbena. Comezando pola esquerda e na parte de arriba: Maite, Paco, Paqui, Suso e Marita; na parte de baixo e do mesmo xeito: Teresa, Tatá e Mª Carmen. Ano 2007. 
 


                                                                                                                                                                     

domingo, 6 de maio de 2018

As paisaxes de Labrada.


    Dende a Costa das Pegas.

Labrada vista desde o Curreiño. Vemos o Pazo, Carozo, O Vilar de Labrada, a Igrexa, os Currás, Barral e Toxoso. Foto de mediados dos anos 90.

    Vistas da  Pena Contreira. Lado leste.

   Labrada, o fondo, dende as Ventás do Cal. Ano 2011.


                     Antiga planta da luz da Cabeira. Fotos de Febreiro do 2014.


    A Ponte Labrada.

                   Antigo porto da Ponte Carozo.

   Camiño que vai a Escoirido.

Temos por costume chamar barrio do Outeiro as casas situadas ao redor da capela do S. Antoño; non obstante a antiga capela estaba situado no barrio do Outeiro, como xa dixemos no barrio en onde vive hoxe Benjamín. Pero cabe lembrar que hai outros barrios, entre eles Paridoiro, O Calvo, Pedras Brancas, Costa da Laxe, Porto Vello, Sisalde, cas Xil, Pardela, Lestide, Corrubedo.
Como así o explican os escritos da época, decidiuse facer unha nova capela nun lugar amplo. Decidíronse facela onde hoxe está situada, e xa fan mención da existencia dos carballos que tanto  abrigo lle fan do vendaval.


Foto sacada dende Carozo onde se ve a dereita o Chao do Outeiro, Igrexa, os Curras, Barral e Cabeira os montes da esquerda son Chao da Fouce e Pena Contreira.

A casa do cura, a igrexa e o cemiterio en primeiro plano, parte do Vilar de Labrada, as terras da Capilla e Carozo, o fondo a Pasadiña e o Pazo.

   Barrio do Barral. Foto de principios do século XXI.

Vista xeral do Barral, Cabeira e parte de Toxoso, foto sacada dende a Valiña do Cordal; en primeiro plano a casa do Valiña.

Dende os curros das Cabadas vese a Cabeira de arriba en primeiro plano,o fondo a Lamacide, Ratoeira, a Cabalar e as Costas do Sol con neve.

Parte de Labrada. Desde Pena redonda o Barrio do Xuadento e Costa das Pegas. A esquerda o Campo dos Novos e Cordal.

O Cristo Torto da nome o cruce onde se xuntan as carreteas de Abadín a Outeiro e dende o Fuxe Cabrito ata a Igrexa. A día de hoxe xa non se atopa no seu sitio de sempre. É propiedad da Casa do Ferreiro, no barrio de Os Currás.

Foto sacada desde o lugar chamado "Fonte Sagrada". Carozo, O Pazo e parte do Cordal son os barrios que se poden ver.

Foto sacada dende o Barral. A dereita a Albariña e a Moa. A esquerda pódese distinguir o vilar de Romariz, e no medio o val do río Labrada.

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmH6JNPiJKzHUKmcePNklymPw0NCkthOWZ-BY9nc9UQJsx9A23blMg3C6oX7kqK9UbP6sDQUZSSXuil7w57CcJ3MwVawbEdNaZ1UApOYz5fhSWHxVUxoEf0wDVN4sO8jIslG1OmHx9kSY/s1600/IMAG0070+%28Copiar%29.jpg 
Dende Pena Miúda vese a parte Oeste de Labrada. No fondo pódese ver o Chao da Laguna, o Chao da Fouce, Pena Contreira, o Pedrouzo e os límites coa parroquia de Samarugo. Labrada ofrecendo o seu corpo para que a neve repouse a súa virxinidade.

   Labrada. 25 de setembro do 2015.

    A Boca de Amosa desde a ladeira da Neveira. O fondo, O Xistral. 2015.

    A Arca, barrio de Montouto, desde a Neveira. Tamén o pastizal de Cute.

   Barrio de Xanaz en Tibián. O fondo o monte de Toxoso. Febreiro de 2016.

21 de xuño do 2016, Desde o Sisto vendo a posta do sol detrás do Fiouco. A Pena Contreira sobresae na foto no centro-esquerda.

   Xaneiro do 2017.

Dende o Aguillón, vista parcial de Labrada, cara o oeste os montes chamados: o Monte Mouro, Neveira, Cadeira, o Fiouco. 31 de marzo do 2018.

   Labrada dende o Coto Vello.
O Coto Vello está situado a esquerda da estrada que une Labrada coa veciña parroquia do Cadramón, arriba do barrio de Currovedo. Dende onde se pode ollar unha extensa e fermosa panorámica de Labrada. Imos facelo nas fotos que a continuación se expoñen:


   O Barrio de Currovedo e o Coto Vello.

   O barrio das Tarandeiras e mais a esquerda Lestide. Febreiro 2016.


   Labrada cara o leste. Pena Cafuma, Chao do Aguillón, Catadoiro ... Febreiro 2016.

   Labrada cara o sur. O fondo Cordal de Neda e máis a dereita Toxoso. Febreiro 2016.

   Labrada cara o oeste. A Neveira, Caranco e o Fiouco. Febreiro 2016.

   O Alto do Fiouco, Marzán e na parte de baixo, o Porto do Barro. febreiro 2016.

   A Neveira nevada, o Fiouco, Marzán. A dereita, montes de Montouto. Febreiro 2016.

Labrada cara o Norte. Os tres cotos das relativamente mal chamadas Costas do Sol. Comenzando pola esquerda o coto das Costas do Sol, no medio o chamado Espita Vella e a dereita o Coto do Cadramón, Febreiro 2016.

   As Costas do Sol e Testelo. Febreiro 2016.